Uluslararası Hisse Opsiyon Sözleşmelerinin Vergilendirilmesi

Geleneksel olarak çalışanlara yönelik hisse senedi opsiyon planları, üst düzey yöneticiler ve kilit konumdaki çalışanları ödüllendirmek ve onların menfaatleriyle şirket ve diğer ortakların menfaatleri arasında bir bağ kurmak amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Şirketin gelecekteki performansından çalışanlara da bir pay vermenin en basit ve esnek yollarından biridir.

Hisse senedi opsiyon planı, şirket ile çalışanlar arasında yapılan bir sözleşmedir. Bu sözleşme çerçevesinde verilen opsiyonlar, çalışanlara belirli tarihler arasında, opsiyon verildiği tarihte şirket tarafından belirlenen veya bir formül ile hesaplanan bir fiyat üzerinden şirket hisselerini satın alma hakkını vermektedir.

Option Plan temelde üç aşamadan oluşmaktadır;

1. Çalışana belirli şartları sağlaması halinde şirket hisselerine düşük bedelle ya da bedelsiz olarak sahip olma hakkının verilmesi (granting),
2. Şirketle çalışan arasında yapılan hisse opsiyonu sözleşmesinde belirtilen şartların yerine getirilmesi sonucunda(örneğin çalışanın belirli bir süre boyunca şirkette çalışmaya devam etmesi) hakkın elde edilmesi (vesting)
3. Çalışanın elde ettiği hakkı kullanmak suretiyle şirket hisselerini iktisap etmesi(exercising)

Vesting çoğunlukla “cliff” ile birlikte uygulanır. Cliff ise hissenin çalışan tarafından iktisap edilebilmesi için aşılması gereken engellerdir. Cliff ile hisse vermenin karşılığında, çalışanın bağlılığı hedeflenmektedir.

Bilindiği üzere vergi ayrıcalıklı olmayan hisse senedi opsiyonları, çalışanlara yönelik opsiyonlar içinde en popüler olan türdür. Bu opsiyonlar daha az kısıtlamaya tabidir ve şirket açısından yönetimi kolaydır. Bu nedenle de geniş ölçüde kullanılırlar. Hangi çalışanın opsiyona hak kazanacağını, kaç çalışana opsiyon hakkı tanınacağını ve ne zaman opsiyona hak kazanacaklarını uygulayacak şirket belirleyebilir. Bu esneklik işverene şirket amaçlarına uygun olan geniş tabanlı bir opsiyon planı uygulama imkanı verir.

Temelde bu opsiyonlar, opsiyonun uygulandığı tarihte uygulama fiyatı ile hisse senedinin piyasa fiyatı arasındaki fark üzerinden olağan gelir vergisi ödenmesi esasına dayalıdır. Hisse senedinin satılması halinde, uygulama fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark üzerinden sermaye kazancı vergisi ödenir.

Ülkemizde Gelir Vergisi Kanununun (GVK) 3. maddesine göre, Türkiye’de yerleşik olanlar Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazançlarının tamamı üzerinden Türkiye’de vergilendirilirler. Yani tam mükellef statüsündeki gerçek kişiler Türkiye içinde ve yurt dışında elde ettikleri gelirlerin tamamı üzerinden Türkiye’de vergilendirilirler. İkametgâhı Türkiye’de bulunanlar veya bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturdukları için Türkiye’de yerleşmiş sayılan kişiler Türk Vergi Mevzuatı açısından “Tam Mükellef” statüsündedir.

Bu kapsamda bir Türk vatandaşının hisse opsiyon sözleşmesi kapsamında elde ettiği hisseler ve hisselerden elde ettiği gelirler mülkilik ve vatandaşlık ilkesi gereği sermaye kazancı vergisi olarak Türkiye’de de vergilendirilecektir.

Fakat burada özellikle dikkat edilmelidir ki aynı gelir ya da diğer vergilendirilebilir kaynakların iki ya da daha fazla ülke tarafından eş zamanlı olarak vergilendirmeye tabi tutulması şeklinde çifte vergilendirme durumu ortaya çıkması söz konusu olabilir.

Uluslararası çifte vergilendirme, ulusal vergi sistemlerindeki farklılıklara göre belirlenebilmektedir. Vergi politikalarının özellikleri ve bu vergilerin kullanılma yöntemleri ekonomik faaliyetleri canlandırıp, daraltabilmektedir. Bununla birlikte, uluslararası çifte vergilendirme, vergilendirmenin adalet ve eşitlik ilkelerinin yanında modern vergilendirme ilkelerine de ters düşmektedir. Bu nedenle ülkeler gerek kendi hukuk sistemlerinde reforma giderek, gerekse çeşitli ülkeler ile uluslararası çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları imzalayarak uluslararası çifte vergilendirmeyi önlemeye çalışmaktadırlar.

Bu kapsamda ülkeler arasındaki Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ayrıntılı olarak incelenmelidir. Örneğin bir hisse opsiyon sözleşmesi kapsamında bir Türk vatandaşının Birleşik Krallık’ta edindiği edinilen hisseler ve bu hisselere bağlı kazançların vergilendirilmesi açısından Türkiye ile Birleşik Krallık arasındaki Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması incelenmesi gerekecektir. İlgili anlaşmada, gelir vergisinin ve sermaye değer artış kazancının anlaşma kapsamına olduğu tespit edilmiştir.

♦ Temettüler: Kural olarak İngiltere yerleşik Şirket tarafından Türkiye yerleşik mükellefe ödenen temettüler hem İngiltere’de hem Türkiye’de vergilendirilebilir. Çünkü anlaşmada bir akit devletin mukimi olan bir şirket tarafından diğer akit devlet mukimine ödenen temettülerin, bu diğer devlette vergilendirilebileceği öngörülmüştür.

Bununla beraber sözkonusu temettüler, temettünün gerçek lehdarı Türkiye mukimi olduğu için Birleşik Krallık mevzuatına göre ancak gayrisafii temettü tutarının %20’si oranında vergilendirilebilir.

Temettüden anlaşılması gereken; hisse senetlerinden, intifa senetlerinden veya intifa haklarından, kurucu hisse senetlerinden veya alacak niteliğinde olmayıp kazanca katılmayı sağlayan diğer haklardan elde edilen gelirleri, bunun yanı sıra dağıtımı yapan Şirketin mukimi olduğu İngiltere ve Galler mevzuatına göre, hisse senedi geliri addedilen diğer şirket haklarından elde edilen gelirleri ifade eder.

Türkiye’de yerleşik gerçek temettü lehdarı, Birleşik Krallık yer alan bir işyeri vasıtasıyla ticari faaliyette bulunduğunda ise sözkonusu temettü elde ediş olayı ile işyerinin ya da sabit yerin arasında etkin bir bağ bulunmaktaysa bu yalnızca kaynak ilkesi gereği İngiltere’de vergilendirilecektir.

Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi kapsamında ise Birleşik Krallık’ta ödenen verginin Türk vergisinden mahsubunu düzenleyen Türkiye mevzuatı hükümleri saklı kalmak üzere, bir Türkiye mukiminin, Birleşik Krallık, Birleşik Krallık içindeki kaynaklardan elde ettiği gelir (ticari kazançlar ve sermaye değer artış kazançları dahil) üzerinden ödediği Birleşik Krallık vergisinin, söz konusu gelire ilişkin Türk vergisinden mahsubuna müsaade edilecektir. Bununla beraber bu mahsup, söz konusu gelir için mahsupdan önce hesaplanan Türk vergisini aşmayacaktır.

Bu kapsamda, edinilen hisse senetlerinin hem Türkiye’de hem Birleşik Krallık’ta gelir vergisine tabi olması durumunda Birleşik Krallık  bunu en fazla gayrisafii temettü tutarının %20’si oranında vergilendirebilecekken Türkiye’de ödenen bu tutar ödenecek gelir vergisinden mahsup edilecektir.

♦ Faiz: Birleşik Krallık’ta doğan ve diğer Türkiye mukimine ödenen faiz, Türkiye’de ve Birleşik Krallık’ta vergilendirilebilir. Ancak faizin gerçek lehdarı Türkiye mukimi ise, bu şekilde İngiltere’de alınacak vergi faizin gayrisafi tutarının %15’ini aşmayacaktır.

♦ Sermaye Artış Kazançları: Hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar yalnızca, elden çıkaranın mukim olduğu Türkiye’de vergilendirilebilecektir. Bununla beraber, hisse senedinin varlığın, iktisap tarihinden itibaren bir yıl içinde elden çıkarılmasından dolayı İngiltere’de edilen kazanç, bu Birleşik Krallık’ta da vergilendirilebilir.

Yine belirtmek gerekir ki çifte Vergilendirmenin Önlenmesi kapsamında ise Birleşik Krallık’ta ödenen verginin Türk vergisinden mahsubunu düzenleyen Türkiye mevzuatı hükümleri saklı kalmak üzere, bir Türkiye mukiminin, Birleşik Krallık, Birleşik Krallık içindeki kaynaklardan elde ettiği gelir (ticari kazançlar ve sermaye değer artış kazançları dahil) üzerinden ödediği Birleşik Krallık vergisinin, söz konusu gelire ilişkin Türk vergisinden mahsubuna müsaade edilecektir. Bununla beraber bu mahsup, söz konusu gelir için mahsupdan önce hesaplanan Türk vergisini aşmayacaktır.

Anlaşma hükümlerinin uygulanabilmesi için söz konusu Türkiye mukiminin Türkiye’de tam mükellef olduğunu ve tüm dünya kazançları üzerinden bu ülkede vergilendirildiğini Türk yetkili makamlarından alacağı bir belge ile (Mukimlik Belgesi) kanıtlaması ve bu belgenin aslı ile birlikte apostil onaylı suretini İngiltere makamlarına sunması gerekecektir.