Perakende Satışlarda Etiketleme
Fiyat etiketi (“Etiket”), perakende satışa arz edilen ürünlerin veya ambalajlarının üzerine kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde tüketicinin ödeyeceği tüm vergiler dâhil satış fiyatı, birim fiyatı, üretim yeri ile ayırıcı özellikleri hakkında tüketicileri bilgilendirmek üzere kullanılan çeşitli boyut ve şekillerdeki etiket olarak tanımlanmaktadır[1].
Perakende satışta tüketiciyi bilgilendirmek ve menfaatlerini korumak amacıyla etiketleme standartları ve koşullarına ilişkin hem 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da (“Kanun”) hem de bu Kanun kapsamında çıkartılan Fiyat Etiketi Yönetmeliği’nde (“Yönetmelik”) ve Fiyat Etiketinde Yerli Üretim Logosu Kullanımına İlişkin Tebliğ’de (“Tebliğ”) gerekli düzenlemeler içerdiğinden perakende sektöründe faaliyet gösteren ve tedarik zincirinin farklı basamaklarında bulunan işletmeler işbu etiketleme standartlarına uyumlu düzenlemeler yapmaktadır. Bu yükümlülükler toptan ve perakende satışın birlikte yapıldığı yerlerde perakende satışa sunulan ürünler için geçerliliğini koruyacaktır.
Fiyat etiketi standartlarına uyumluluk aynı zamanda tüketici açısından tüketicinin satın aldığı ürüne ilişkin ayıp bildirimi bulunmasının temellerinden birini oluşturduğundan ürünün ambalajında ve etiketinde yer alan özellikleri ile uyumlu olması gerekir. Aksi takdirde ürünün bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olması; daha da önemlisi tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içermesi o ürünün ayıplı ürün hukuk rejimine tabi olmasına sebep olacaktır [2].
Etiket Bulundurma Yükümlülüğü ve Zorunlu İçeriği
Perakende satışa arz edilen ürünlerin veya ambalajlarının üzerine kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde, (i) “Yerli Üretim” logosu bulunmayan ürünlerde üretim yeri eğer ithal edilmiş ise ürünün üretildiği ülkenin Türkçe ismi (ii) ürünün birim fiyatı satış fiyatından farklı ise birim fiyatı (iii) ürünün tüm vergiler dahil tüketicinin ödeyeceği satış fiyatı (iv) ürünün ayırıcı özelliği (v) eğer ürün indirimli satışa sunuluyorsa indirimli satış fiyatı indirimden önceki fiyatı ile etiketlerinde yer alması zorunludur[3].
Satışa sunulacak ürün ayıplı ise veya teşhir ürünü olarak satışa sunuluyorsa üzerine ya da ambalajına, üretici, ithalatçı veya satıcı tarafından tüketicinin kolaylıkla okuyabileceği şekilde ürünün ayıbına ilişkin açıklayıcı bilgiyi içeren bir etiket konulmalıdır [4]. Bu etiket içeriği, tüketiciye üründen makul olarak beklediği faydayı azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içerdiğini belirtmek ve ürünün ayıplı olması sebebiyle yasal yollara başvurulmasını önlemek için şarttır.
Yerli Üretim Logosu
5 Ekim 2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Fiyat Etiketinde Yerli Üretim Logosu Kullanımına İlişkin Tebliğ uyarınca üretim yeri Türkiye olan ürünler için Ticaret Bakanlığı tarafından şekil, logo ve işaret olarak tespit edilen “Yerli Üretim” logosunun bulundurulması zorunludur [5].
Bir ürünün yerli üretim olduğunun kabulü için ise,
1. 17/4/1957 tarihli ve 6948 sayılı Sanayi Sicili Kanununun 1. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen işletmeler tarafından Türkiye’de üretilmesi yani ilgili yasada tanımlanan ve sanayici olarak kabul edilen sanayi işletmeleri tarafından Türkiye’de üretilmesi veya
2. Türkiye’de üretilen el ve ev sanatları ürünlerinden olması veya
3. 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunun 18. maddesinde sayılan ürünlerin [6] Türkiye’de elde edilen veya üretilenlerden olması gerekir.
Etiketlerde yer alması gereken logo yine Ticaret Bakanlığı tarafından ölçütleri ile birlikte Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu logonun görünmesi ve okunabilmesi kolay olmalıdır. Logo orijinal renklerinde basılmalıdır. Şayet logo şekil olarak küçültülmek istendiğinde yine Ticaret Bakanlığının belirlediği ölçütlere göre küçültülmelidir.
Etiket Biçimi
Etiketlerin tüketiciler tarafından kolaylıkla görülebilecek, okunabilecek ve hangi ürüne ait olduğu açıkça belli olacak şekilde yazılı, dijital veya elektronik olarak yapılması mümkündür. Bu kapsamda rakam ve harflerin; okunabilir, düzgün, eksiksiz, gerçeğe uygun, yeterli büyüklükte ve başka rakam, kelime ve işaretlerle karışıklığa sebebiyet vermeyecek şekilde olması, yanıltıcı ve aldatıcı bilgiler içermemesi zorunludur.
Ürünlere konulması zorunlu olan etiketler; ürünün niteliğine, ürünün satışa sunulduğu yerin büyüklüğüne, ticari usul ve adetlere göre ürün veya aynı nitelikteki ürün gruplarının veya raflarının üzerine halin icabına uygun bir şekilde yerleştirilerek kullanılması gerekir [7].
Ayrıca cam, naylon, karton, kâğıt ve bunlara benzer maddelerden oluşan herhangi bir ambalaj içinde tüketiciye satılan ürünlerin etiketlerinde; satış fiyatları ile birim fiyatlarının aynı boyut ve renkte kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde yazılması zorunludur.
Etiket Bulundurma Yükümlülüğü İstisnaları
Fiyat Yönetmeliği, hangi ürünlerin etiket bulundurma yükümlülüğünden istisna olduğunu açıkça düzenlemiştir. Bu kapsamda,
1. Üzerinde veya ambalajında, etikette aranılan hususlar basılı olarak açıkça yazılı bulunan ürünlerde,
2. Kitap, dergi ve gazete gibi üzerinde fiyatı belirtilmiş olan ürünlerde
3. Arttırma suretiyle veya özel yasalara göre satışı yapılan ürünlerde,
4. atış fiyatı, ulusal veya uluslararası borsa veya benzeri kurum ya da kuruluşlarca ya da ticari örf ve adetlere göre belirlenen ve uygulanan kıymetli taş veya madenlerden yapılmış ürünlerde etiket bulundurulması zorunlu değildir.
Ayrıca açık halde satılan ürünlere ilişkin etiketlerde satış fiyatı yerine sadece birim fiyatının yer alması yeterlidir. Benzer şekilde satış fiyatı, ulusal veya uluslararası borsa veya benzeri kurum ya da kuruluşlarca ya da ticari örf ve adetlere göre belirlenen ve uygulanan kıymetli taş veya madenlerden yapılmış ürünlerde cinslerine göre birim satış fiyatları ve bu fiyatlara işçilik bedellerinin dahil olup olmadığı, satışa sunuldukları işyerinin uygun bir yerinde kolaylıkla görülebilir ve okunabilir bir şekilde gösterilmelidir.
Etiket Standartlarına Aykırılık
Yasal olarak bakıldığında bakanlık, belediyeler ve ilgili odaların etiketleme standartlarına uyumun sağlanması ve denetlenmesi işlerini yürütmekle görevli olduğunu söylemek gerekir [8]. Herhangi bir aykırı uygulamaların tespit edilmesi halinde, tespit edilen her bir aykırılık için 2020 yılı için 415 Türk Lirası idari para cezası uygulanacaktır [9]. İşbu idari yaptırım Yerli Üretim Logosu bulundurması zorunlu olmasına rağmen bu yükümlülüğe aykırı hareket edilmesi halinde de uygulanacaktır.
Yerli Üretim Logosunun haksız ve yersiz olarak mevzuata aykırı bir şekilde kullanımının tespiti halinde, ilgililer ayrıca reklamın yayınlandığı mecraya göre 10.475 TL ile 209.563 TL aralığında idari para cezası uygulanabilecektir. Ayrıca reklam ve ilanlarda ürün etiketleri veya yerli üretim logosu kullanılırken, Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinin “Doğruluk ve dürüstlük” başlıklı 7.maddesinde [10] yer alan kurallara uygun hareket edilmesi gerekmekte olup bu kurallara aykırı olarak etiket içeriği veya Yerli Üretim Logosu kullanılması halinde idari yaptırım ile karşılaşma riski dikkate alınmalıdır.
Tüketici açısından ise daha önce de ifade edildiği gibi ürünün ayıp hukuk rejimine tabi olması sonucu doğurabileceği gibi ürünün satış fiyatı ile kasa fiyatı arasında fark olması durumunda tüketici lehine olan fiyat uygulanacaktır [11].
İndirimli satışa konu edilen ürünlerin ise indirimden önceki fiyattan daha düşük fiyatla satışa sunulduğunun ispatı satıcı veya sağlayıcıya ait olacak, yapılan indirimin miktarı veya oranı hesaplanırken indirimli satış fiyatından bir önceki satış fiyatı esas alınacaktır.
KAYNAKLAR
[1] 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 54. Madde; aynı yönde Fiyat Etiketi Yönetmeliği 4. Madde
[2] 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 8. Madde
[3] 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 54. Madde; aynı yönde Fiyat Etiketi Yönetmeliği 5. Madde
[4] 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 10. Madde
[5] Fiyat Etiketinde Yerli Üretim Logosu Kullanımına İlişkin Tebliğ 5. Madde
[6] “Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya, o ülke menşelidir. Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya ifadesinden; (a) O ülkede çıkartılan madencilik ürünleri, (b) O ülkede toplanan bitkisel ürünler, (c) O ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar, (d) O ülkede yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler, (e) O ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri, (f) O ülkede kayıtlı veya tescilli olup, o ülkenin bandırasını taşıyan araçlar tarafından herhangi bir ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz ürünleri, (g) Söz konusu ülkede kayıtlı ya da tescilli olan ve ülkenin bandırasını taşıyan, fabrika gemilerde (f) bendinde öngörülen ürünlerden elde edilen eşya, (h) O ülkenin kara suları dışındaki denizlerin dibinden ya da deniz dibindeki toprağın altından münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkartılan ürünler, (ı) Sadece hammadde elde etmek için o ülkede toplanan, imalat işlemlerinden veya kullanım kalıntılarından elde edilen atık ve artıklar, (j) Yukarıdaki bentlerde sayılan eşyadan üretimin herhangi bir aşamasında elde edilen eşya ile bunların türevlerinden elde edilen eşya anlaşılır.”
[7] Fiyat Etiketi Yönetmeliği 7. Madde
[8] Fiyat Etiketi Yönetmeliği 11. Madde
[9] 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 77 nci Maddesine Göre 2020 Yılında Uygulanacak Olan İdari Para Cezalarına İlişkin Tebliğ
[10] “Reklamlar doğru ve dürüst olmalıdır. Reklamlar, ekonomik ve sosyal sorumluluk bilinci içinde ve haksız rekabete yol açmayacak şekilde hazırlanmalıdır. Reklamlar, ortalama tüketicinin algılama düzeyi ile reklamın tüketici üzerindeki olası etkisi göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır. Reklamlar, tüketicinin güvenini kötüye kullanamaz ya da onun tecrübe ve bilgi eksikliklerini istismar edemez.”
[11] 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 54. Madde